| | FAQ | Szukaj | Użytkownicy | Rangi | Rejestracja | Profil | Wiadomości | Zaloguj
Linki | Ekipa | Regulamin | Galeria | Artykuły | Katalog monet | Moje załączniki

Napisz nowy temat   Odpowiedz do tematu
Zobacz poprzedni temat :: Zobacz następny temat  
Autor Wiadomość
Thorn
Podporucznik

Podporucznik





Posty: 206
Skąd: Lublin
Odpowiedz do tematu Odpowiedz z cytatem

Sytuowanie i powstawanie karczm

Sytuowanie i powstawanie karczm na wsi i przy szlakach drogowych w Polsce od XVI do końca XVIII wieku. To temat krótkiej pracy własnego autorstwa którą zamieszczam poniżej. W razie uwag proszę pisać.

Nieodłącznym elementem krajobrazu polskiego dawnych lat były karczmy. Karczma spełniała zarówno rolę społeczną jak i gospodarczą, stale towarzysząc dziejom wsi. Była miejscem sprzedaży alkoholu i kupna artykułów spożywczych, miejscem noclegu i odpoczynku, niekiedy także obrad sądu; to tu właśnie bawiła się ludność przy muzyce w święta1. W karczmach organizowano chrzciny, śluby, stypy, zwoływano wiece, to tam dochodziło do podejmowania ważnych decyzji2. Zaraz po kościele karczmy były najważniejszą instytucją na wsi. Przy traktach pozwalały odpocząć podróżnym i koniom, zregenerować siły na dalszą drogę i dostać lepszy lub gorszy posiłek. Od XVI do XVIII wieku na terenie Rzeczpospolitej obserwuje się stały wzrost ilości karczm3. Wiązało się to z jednej strony z zagęszczaniem sieci dróg a z drugiej przyczynił się do tego przymus propinacyjny. Tworzył on sztuczne zapotrzebowanie na alkohol i miał na celu szybkie bogacenie się szlachty kosztem chłopów. Z samej karczmy w ten sposób często uzyskiwano większy przychód niż z uprawianej ziemi.
Ze względu na pełnioną funkcję wyróżnia się dwa typy karczm4. Pierwszy typ to karczma nie wjezdna. Była to najbardziej typowa karczma jaką można było spotkać wówczas na polskiej wsi. Znajdowała się w jej centrum, w sąsiedztwie młyna, kuźni, wiatraka czy kościoła5, jeśli taki się znajdował we wsi. Jest to charakterystyczna cecha w wyglądzie wsi tamtych czasów. Karczmy nie wjezdne wznoszono z nastawieniem na zaopatrzenie miejscowej ludności m. in. w artykułu spożywcze, alkohol i tu też dużą role odgrywał przymus propinacyjny. Mieszkańcy wsi, w której obowiązywał przymus propinacyjny, zmuszeni byli pod groźbą kary do zaopatrywania się tylko w karczmie swojego pana, właściciela ziemi u którego odrabiali pańszczyznę6. Było to przyczyną szybkiego bogacenia się szlachty kosztem chłopów pańszczyźnianych. Karczmy nie wjezdne powstawały w większych wsiach, gdzie zazwyczaj nie brakowało klientów, zazwyczaj nie były przystosowane do przyjmowania podróżujących konno.
Drugim typem karczm, które zakładano w tamtych wiekach, były karczmy zajezdne, wjezdne tzw. gościńce7. Znajdowały się przy ważniejszych drogach, rozjazdach. Występowały również we wsiach jeżeli te były położone przy szlakach. Wznoszenie w miejscach dogodnych i ważnych dla wędrujących, umilały podróż, która dzięki ich obecności stawała się bardziej komfortowa. Karczmy wjezdne różniły się od nie wjezdnych poza, z reguły innym położeniem, tym, że posiadały stajnie i miejsce do noclegu dla podróżnych. Oba omówione powyżej rodzaje karczm, posiadały po kilka podstawowych podtypów tylko w jednym regionie Polski, rozróżnionych na podstawie ułożenia i występowania poszczególnych pomieszczeń8.
Sytuowanie nowej karczmy było bardzo przemyślane. Często znajdowały się w miejscach, w których jak zakładano podróżni będą zmuszeni zatrzymać się na postój, w celu odpoczynku i napojenia koni czy też pozostania na nocleg9. Zjawiskiem powszechnym przy szukaniu miejsca na wznoszenie karczm wjezdnych, było wyliczanie z punktu A będącego przykładowo karczmą czy miastem, który był miejscem wyruszenia osób podróżujących tym szlakiem, do punktu B będącego miejscem często koniecznego odpoczynku, noclegu i tym samym miejsca, w którym powinna znaleźć się karczma. Takie karczmy miały zapewnione powodzenie. Drogi, przy których nie występowały karczmy zajezdne, były o wiele mniej lub wcale nie uczęszczane przez ludzi podróżujących.
Również dość często karczmy były wznoszone z nastawieniem na korzyści płynące z przymusu propinacyjnego10. W takim przypadku nacisk na dogodne położenie już nie był tak ważny. Niekiedy ilość karczm w większych wsiach dochodziła do 3-4, tym częściej gdy wieś znajdowała się na trasie ważnego szlaku komunikacyjnego11, a do tego obowiązywał w nich przymus propinacyjny. Szlachcie, która posiadała wyłączne prawo do wyrabiania i sprzedaży napojów alkoholowych na wsi, zależało na posiadaniu jednej czy dwóch karczem, w zależności od zapotrzebowania. Stąd też jeżeli przed wprowadzeniem przymusu propinacyjnego we wsi nie było karczmy, to otwierano ją wraz z jego wprowadzeniem12. Ważną przyczyną powstawania karczm było pojawianie się nowych szlaków drogowych. Każda ważniejsza droga posiadała sieć karczm, oddalonych od siebie w odległości nie większej niż jeden dzień marszu, w warunkach zimowych. Ze względu na konkurencję niekiedy te odległości były jeszcze mniejsze. Do pojawiania się większej liczby karczm, co było zauważalne na większym odcinku czasu, przyczyniał się wzrost liczby ludności. Działało to także w drugą stronę.
Podstawowym czynnikiem wpływającym na położenie karczmy zajezdnej była uczęszczalność szlaków. Szukano zatem miejsc strategicznie ważnych pod względem dużej ilości przepływu klientów. Miało to na celu zapewnienie powodzenia w interesach. Ta tendencja utrzymywała się zarówno przed XVI w. jak i po XVIII w. Rolą karczmy było szukanie klientów i spełnianie ich potrzeb, co prowadziło do bogacenie się właściciela. Każda luka w miejscach, gdzie występowało spore zapotrzebowanie na karczmę była zapełniana13. Wyjątkiem od tej reguły był okres wojen, uniemożliwiający niekiedy tego typu działanie.
Jeżeli samo położenie karczmy w dogodnym miejscu nie wystarczało, stosowano dodatkowe zabiegi mające poprawić jej atrakcyjność i przyciągać klientów. Zachęcano nazwą na szyldach np. Wygoda, karczma której domeną miał być komfort. Jeśli natomiast nazwano karczmę Pohulanka, mogło to oznaczać, że w takiej karczmie można było się dobrze zabawić przy muzyce orkiestry14. Zwracać uwagę miało także malowanie ścian na kolor zielony lub też czerwony. Lepiej prosperujące karczmy mogły sobie częściej pozwolić na zatrudnianie orkiestry, co też wpływało na ilość klientów. Jakość trunków jakie oferowała karczma też nie była bez znaczenia15. Często już sama aż nadto miła postawa karczmarza miała zachęcać na dłuższe przebywanie we wnętrzu karczmy16. Do tego dochodziły zabiegi magiczne mające na celu zapewnić większy utarg, w tym celu wieszano w karczmie sznur po wisielcu, lub skrapiano ściany karczmy wywarem z mrówek, aby ilość klientów była tak duża jak liczba mrówek w mrowisku17. Rywalizacja pomiędzy karczmami była na porządku dziennym18, tym bardziej im bliżej siebie się znajdowały. W skrajnych przypadkach zdarzało się, że dochodziło do podpaleń konkurencyjnych karczm.
Krótko reasumując, można zauważyć, że na powstawanie i wybieranie miejsca na karczmę wpływało kilka głównych czynników, różnych w zależności od rodzaju karczmy. O wiele większe znaczenie miała lokalizacja w przypadku karczm wjezdnych i karczm we wsiach, gdzie nie obowiązywał przymus propinacyjny. W tych dwóch przypadkach lokalizacja nowej karczmy nie była bez znaczenia, jeżeli chodzi o wpływ na jej dalsze losy. Szukając miejsca we wsi gdzie mogła znajdować się niegdyś karczma, należy przyjąć za punkt odniesienia najważniejsze obszary w jej dawnej zabudowie. Takiego typu jak rozjazdy, obszar przy kościele, młynie czy kuźni, co potwierdzają źródła historyczne.

Thorn

1. Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945 roku, t. I, Warszawa 1981, Tadeusz Lalik, str. 296-298.
2. Tamże, str. 296-298.
3. Marian Szczepaniak . Karczma, wieś, dwór. Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza. Warszawa 1977, rys.20.
4. Szczepaniak Marian, Karczma… str. 71.
5. Bohdan Baranowski ludzie gościńca w XVII – XVII w. Łódz 1986. str. 14.
6. Józef Burszta. Wieś i karczma . Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza. Warszawa 1950
7. Tadeusz Broniewski. Historia architektury w zarysie. Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wrocław 1959, s.500-503;
8. Marian Szczepaniak, Karczma… str. 71-79.
9. Tamże, str. 81.
10. Przemysław Szafran (Gdańsk). Produkcja piwa i gorzałki na Krajnie w drugiej połowie XVI wieku. Kwartalnik Historii Kultury Materialne. R. XVI, 1966, nr.3 str. 449-456;
11. Marian Szczepaniak, Karczma… rys.14, 15.
12. Józef Burszta. Wieś i karczma... str. 67.
13. Tamże, str. 67.
14. Marian Szczepaniak . Karczma, wieś, dwór. Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza. Warszawa 1977, str. 84.
15. Bogusław Więcławski (Poznań). Niektóre problemy produkcji i konsumpcji piwa w Poznaniu w XVIII wieku. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej. R. XXVIII, 1980, nr 4. Str. 345-360;
16. Zygmunt Gloger: Encyklopedia staropolska, t. III, Wydawnictwo Wiedza Powszechna. Warszawa 1978, str. 9-11.
17. Bohdan Baranowski. Kultura ludowa XVII i XVIII w. na ziemiach Polski Środkowej. Wydawnictwo Łódzkie. Łódź 1971.
18. Józef Burszta. Wieś i karczma. str. 84-85.

Nie 19 Gru, 2010 17:51

Powrót do góry
Robert05
Pułkownik

Pułkownik




Posty: 4535
Pochwał: 9
Odpowiedz do tematu Odpowiedz z cytatem

Witam, bardzo interesujący artykuł Piwo Co do uwag, można by było wspomnieć jeszcze o karczmach dla " lepszych gości", czyli budowanych przy parafiach i przy dworach.
A tak na marginesie, może ktoś wie czy to prawda, że w Polsce zachowało się tylko 5 starych karczm?
Pozdrawiam.

Sob 19 Mar, 2011 22:25

Powrót do góry
Krzysiu
Chorąży

Chorąży





Posty: 150
Skąd: Świdnica
Odpowiedz do tematu Odpowiedz z cytatem

To zależy, jak "starych" i czy czynnych, czy nie. Bo jeśli chodzi tylko o budynki, to oczywista nieprawda.
_________________
www.altkreytzen.org.pl

Pią 25 Mar, 2011 18:19

Powrót do góry
kellerman
Kapitan

Kapitan




Posty: 1067
Pochwał: 2
Skąd: Kondratów
Odpowiedz do tematu Odpowiedz z cytatem

oczywista nieprawda, zwłaszcza na DŚ Uśmiech

Czw 14 Lip, 2011 13:17

Powrót do góry
Wyświetl posty z ostatnich:   
Strona 1 z 1

 
Skocz do:  
Nie możesz pisać nowych tematów
Nie możesz odpowiadać w tematach
Nie możesz zmieniać swoich postów
Nie możesz usuwać swoich postów
Nie możesz głosować w ankietach
Możesz dodawać załączniki w tym forum
Możesz ściągać pliki w tym forum



Publikowane komentarze są prywatnymi opiniami użytkowników Forum.
Redakcja magazynu "Inne Oblicza Historii" nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii.